Misschien heb je er wel eens over gelezen in combinatie met autisme: laatjes. Misschien heb je wel eens een autist horen praten over ‘dit laatje is bij mij nog niet gevuld’.

Het is een metafoor. Mijn hoofd bestaat niet echt uit laatjes. Maar ik vind het een hele goede metafoor. Heel veel van wat er in mijn leven gebeurt, wat er anders werkt dan bij anderen, heeft te maken met laatjes. Of met prikkels, maar dat is iets voor een andere keer. De metafoor is niet door mij bedacht. Ik weet niet door wie wel, maar ik heb deze zo vaak gehoord en gelezen dat ik ervan uitga dat het inmiddels gemeengoed is.

De metafoor gaat als volgt: “Alle informatie die de moeite waard is, wordt opgeslagen in laatjes. Bij autisme gaat het om heel veel informatie, omdat we niet de hoofdlijnen ervaren maar alle details. Al die details worden apart opgeslagen in aparte laatjes. Als ik de conclusie heb getrokken dat informatie bij elkaar hoort, dan stop ik ze in hetzelfde laatje en zijn ze niet meer apart van elkaar beschikbaar.”

Zo kan het dus voorkomen dat ik in een bepaalde situatie een handeling heel gemakkelijk uitvoer, maar in een andere situatie niet weet wat ik moet doen. Die handeling en situatie zitten dan in hetzelfde laatje. De nieuwe situatie heeft misschien nog geen laatje. Als je mij erop wijst dat het om dezelfde handelingen gaat, dan vind ik mezelf in eerste instantie dom. Hoe had ik dat nu niet eerder kunnen zien?

Vaak verwart men het zoeken naar het juiste laatje met traag denken of weinig zelfvertrouwen. Onzin natuurlijk. Als het mij duidelijk is in welk laatje ik moet kijken en als dat laatje gevuld is, dan vind ik het razendsnel en heb ik veel vertrouwen in wat er in zit. Ik heb even vaak het verwijt gehad arrogant te zijn als het verwijt dat ik een gebrek aan zelfvertrouwen heb.

Het levert echter nog meer misverstanden op. Mensen zijn zelden duidelijk. Omdat “duidelijk” betekent dat je mij precies moet zeggen in welk laatje ik moet kijken. En als het laatje niet gevuld is, dan moet je mij precies vertellen hoe ik dat laatje moet vullen. Ik heb moeite met het leren van nieuwe handelingen. Handleidingen, instructievideo’s, uitleg, zelfs mensen die het voordoen, ze hebben allemaal de neiging om de meest belangrijke informatie achterwege te houden. Dit doen ze niet expres. Voor hen is het zo logisch als ademhalen.

Soms stellen mensen een vraag waarbij ik moet kiezen tussen iets waar ik geen laatje voor heb en iets anders waar ik geen laatje voor heb. Bijvoorbeeld: “Ga je liever op wereldreis of heb je liever 5 miljoen euro?”. Bij zo’n vraag gaat mijn hoofd razendsnel op zoek naar alle laatjes waar iets in zit waarmee ik de vraag kan beantwoorden. Het resultaat is dat ik minutenlang zwijg terwijl mijn hoofd druk bezig is en dat ik waarschijnlijk een onsamenhangend, raar, antwoord geef en dat het me uitput. Dit geldt voor iedere vraag waarvoor ik geen gevuld laatje heb. Het kan dus ook zo zijn dat ik per ongeluk het goede antwoord geef en vervolgens het laatje en de vraag onterecht aan elkaar koppel.

Voor anderen is dit moeilijk te begrijpen. Ook voor andere autisten. Zij hebben andere laatjes gevuld dan ik. Dat heeft ongetwijfeld te maken met omstandigheden zoals omgeving, opvoeding en karakter. Soms herken ik precies de lege laatjes en de redenatie van andere autisten en andere keren denk ik bewonderend ‘wow, dat jij dat wel kan’.

Daarom vraag ik aan iedereen: respecteer wat er in de laatjes van een ander zit en help de ander met die laatjes te vullen. Doe nooit lacherig, neerbuigend of verwijtend hierover. Zeg nooit “dat is toch heel gemakkelijk” of “dat kon je gisteren wel”. Help elkaar. Dit is namelijk ook autisme.