“Ik zit op een stoel en kijk voor me uit. De onrust trekt door mijn lichaam. Ik ben me er van bewust dat het de bedoeling is dat ik me nu vermaak en me ontspan. Het tegendeel gebeurt. Het is vakantie. Om enigszins bezig te blijven heb ik een lijstje met taken gemaakt.” (Geschreven op de eerste dag van de kerstvakantie, inmiddels 15 keer gecensureerd vanwege het ongenuanceerde taalgebruik).
Tijdens de psycho-educatie voor ouders van kinderen met autisme werd gezegd dat deze kinderen vaak moeite hebben met het invullen van vrije tijd. Ik herkende dat direct. Soms heb ik er helemaal geen moeite mee, maar net zo vaak wel. Aan het begin van de vakantie is het echter bijna altijd raak. De overgang is groot. Om die reden heb ik er mijn hele volwassen leven voor gekozen om zoveel mogelijk te werken. Als ik al vrije dagen opnam, dan zorgde ik dat ik ergens op een vakantiepark zat. Of in een hotel. In ieder geval niet thuis.
Wanneer ik andere mensen hoor praten over ontspanning, dan lijkt het erop dat het bij mij heel anders werkt. Het lezen van een boek, tv kijken, wandelen of het spelen van een computerspel zijn geen activiteiten waarvan ik ontspan. Ik vind het leuk om te doen, maar ik hou ze alleen vol als ik ontspannen ben. Bij mij betekent ontspannen letterlijk ‘het wegnemen van de spanning’.
Er is niets dat mij zoveel stress oplevert als niet weten waar ik aan toe ben. Een gemiddelde dag verloopt bij mij daarom heerlijk voorspelbaar. Naast een vaste structuur heb ik afspraken in mijn agenda en op mijn tafel ligt een takenlijstje. De afspraken heb ik grondig voorbereid en op het takenlijstje staan handelingen die ik moet verrichten, zoals het betalen van een rekening, planten water geven en een cadeautje kopen voor iemands verjaardag. Mijn vrije tijd gebruik ik om te “puzzelen” en de volgende dagen voor te bereiden, zodat die ook heerlijk voorspelbaar zijn. Voor een toeschouwer lijkt het alsof ik voor me uitstaar. Voor mij is het echter noodzaak.
Zolang alles volgens plan verloopt is mijn hoofd opgeruimd en voel ik me ontspannen. Dan heb ik ruimte om flexibel extra taken op me te nemen, grapjes te maken en alert te zijn op emoties en gedrag van andere mensen. Het wordt pas spannend als het niet gaat zoals gepland. Dan verdwaal ik in de chaos in mijn hoofd en wordt functioneren moeilijk. Gelukkig ben ik een held in voorbereiden. Naast een plan A heb ik een plan B en meestal een plan C. Dit is nodig bij alles wat niet in mijn structuur zit. Een gesprek, een schilderij ophangen, feestjes, boodschappen, zelfs een avondje naar de bioscoop. Zodat ik er ontspannen van kan genieten en niet bang hoef te zijn dat er iets onverwachts gebeurt. Zo werkt bij mij ontspanning.
Dan is het vakantie. Mijn hoofd kan niet omgaan met het wegvallen van de structuur. In eerste instantie gaat het wanhopig op zoek naar houvast en bijt het zich vast in takenlijstjes. Dat duurt enkele dagen en daar moet ik doorheen. Langzaam vervaagt de noodzaak om me volgens de moeilijk te onthouden maatschappelijke gewoontes te gedragen. Ongekende kwaliteiten komen bij me boven. Ineens kan ik genieten van een boek in de tuin. Ik begin een gesprek met een volslagen onbekende, neem spontaan het initiatief tot een sociale activiteit en ik betrap mezelf dat ik fluitend de koelkast sta schoon te maken of onkruid sta te wieden. Ik doe onbewust wat er in mij opkomt. Zonder me bij elke actie ieder woord af te vragen of iemand dat niet per ongeluk anders kan opvatten dan ik bedoel. Ik voel me vrij en ik ben me daarvan bewust.
Dat klinkt geweldig en dat is ook zo, maar het heeft wel impact. Het gebrek aan planning en voorbereiding zorgt ervoor dat ik mijn energie verkeerd verdeel en geen focus heb. Ik ben sneller moe, heb een grotere kans op overprikkeling, mis details die belangrijk zijn en kan zomaar vastlopen in gemakkelijke alledaagse handelingen. Vragen die beginnen met ‘waarom’ of ‘hoe’ kan ik niet beantwoorden. Mijn ingebouwde vertaalmachine staat uit, waardoor ik alles wat er wordt gezegd letterlijk neem en dingen zeg die impliciet goedbedoeld zijn, maar bot en horkerig kunnen overkomen. Emoties komen ongeremd naar buiten, waardoor het voor anderen zichtbaar wordt dat ik op voor hen onbegrijpelijke momenten boos, verdrietig of angstig ben. Ik maak keuzes op gevoel waarvan niemand snapt waarom ik ze maak en die ik niet kan uitleggen. Die prijs betaal ik graag om even los te zijn van structuur en starre patronen.
Het helpt mij als je dat accepteert. Ik doe alles nog steeds met de beste bedoelingen, alleen nu op eigen gevoel en in mijn eigen taal. Je vertrouwen zorgt voor de benodigde zekerheid: dat ik veilig ben als ik overprikkeld raak of vastloop.
Je helpt mij niet met het voorstellen van zogenaamd ontspannende activiteiten. ‘Zoek een hobby’ is gewoon een taak op een takenlijstje en dan ook nog eens een hele onduidelijke. Net als ‘Ga slapen’. Hoe dan? Pas toen ik op mijn 45e het idee omarmde dat een nachtje wakker liggen niet erg is vond ik de rust om te slapen. De 25 jaar ervoor lukte me dat zelden, ondanks alle onderzoeken en doktersadviezen. Jarenlang heb ik onder begeleiding van therapeuten geprobeerd ontspannen te worden van yoga, mindfullness en meditatie. Het is net zoiets als zitten op een waterglijbaan. Je moet naar beneden glijden, maar iedere seconde dat het niet lukt groeit de stress. Fijn als anderen ervan ontspannen, voor mij is het puur frustratie.
Mijn kinderen ervaren dit hetzelfde. Voor hen is de overgang van structuur naar vrije tijd nog moeilijker dan voor mij. Zolang ik me beperk tot vertellen wat ze wel en niet mogen, dan blijft de sfeer gespannen en kunnen ze zich moeilijk zelf vermaken. Als ik alle restricties weg neem, dan wordt het direct beter. Door dit consequent toe te passen, hoop ik dat het voor hen gemakkelijker gaat worden dan dat het altijd voor mij is geweest. Bij de uitvoering hoef ik me geen zorgen te maken. Ze hebben de beste bedoelingen naar anderen en zichzelf. Net als hun vader.
De vakantie is voorbij. Dit is de moeilijkste overgang. De maatschappij vertrouwt niet op ‘de beste bedoelingen’, dus terug naar strak voorbereiden, focus en structuur. Maar ook daarin ligt voor ons uiteindelijk ontspanning. Zolang alles maar volgens planning gaat.
Sterk gerelateerd: