Autisme, prikkels en overprikkeling. In eerdere blogs schreef ik over de gevolgen en wat ik bewust en onbewust doe om het te voorkomen. Zo filter ik prikkels weg door me te focussen, vermijd ik drukte en bereid ik alles tot in detail voor. Dat lukt niet altijd. De buitenwereld merkt dit doordat ik ineens vlucht, mezelf pijn doe of heel vaak sorry zeg. Dan zit ik tegen overprikkeling aan en kan ik niet meer nadenken. Ik wil dan alleen nog dat de prikkels ophouden. Ook mijn kinderen maken dit mee. In 2018 kregen zij hun diagnose. Dat jaar was er vaak ruzie, met veel woede aanvallen en huilbuien. Hun ontwikkeling stokte en op de meest ongelukkige momenten zetten ze hun hakken in het zand. Ik wist helaas niets van autisme en overprikkeling en reageerde soms geïrriteerd of boos als mijn geduld opraakte.

Bovenstaand filmpje toont nauwkeurig hoe overprikkeling werkt. Je kunt je voorstellen dat het in deze situatie niet helpt dat je het kind boos en bestraffend toespreekt. Integendeel. Gelukkig werd ik er snel op gewezen dat de hoeveelheid prikkels het probleem was en ik prikkels toevoegde. Ik kreeg de tip om juist rustig te blijven en veiligheid te bieden. Precies zoals de juffrouw aan het einde van het filmpje doet.

Mensen die mij wel eens overprikkeld hebben gezien, herkennen mij ongetwijfeld in het filmpje. Gelukkig overkomt het mij zelden, al zit ik bijna dagelijks op de grens. Het is een hele nare ervaring. Je bent weerloos, machteloos en uitermate kwetsbaar. Helemaal afhankelijk van de reactie van de mensen om je heen. Ik kreeg pas op mijn 48e mijn autisme diagnose. Een jaar na mijn kinderen. Toen werd voor het eerst een koppeling gelegd tussen gedrag dat ik mezelf heb aangeleerd en het voorkomen van overprikkeling. Het filmpje toont aan waarom dit noodzakelijk voor mij is. Overprikkeld kan ik niet functioneren. Als ik moe ben of een vol hoofd heb, dan is die kans een stuk groter.

Voor mijn diagnosetraject had ik een beperkt beeld van autisme en prikkels. Gelukkig ontdekte ik verhalen van mensen met autisme. Het boekje ‘Seks, drugs + asperger’ van Luke Jackson is een vrolijke autobiografie van een jong volwassene met autisme. Daar las ik voor het eerst diepgaande uitleg over zeven verschillende vormen van prikkels en dat bij autisme zowel ondergevoeligheid als overgevoeligheid kan bestaan.

Dat werd bevestigd tijdens het diagnosetraject. Daar hing een document aan de muur met nog meer verschillende vormen van prikkels. Ineens was er een verklaring waarom ik altijd zware dekens op mijn lijf nodig heb om te kunnen slapen. Waarom mijn evenwichtsorganen zo vaak voor duizeligheid zorgen. Dat ik met een gekneusde voet kon beachvolleyballen en met een verstuikte enkel 15km kon rennen. Dat ik niet zoveel last heb van warmte en kou of van geuren, maar dat ik bij een beetje schemering al het idee heb in het felle licht te liggen. Waarom ik moet uitrusten als er een ambulance passeert.

Nu heb ik een signaleringsplan. Dat is een soort prikkelschema. Ik ben amper gevoelig voor geuren, warmte, kou, fysieke pijn en andere fysieke ongemakken (zoals dorst, een harde handdoek of de positie waarin ik zit). Tegelijk ben ik gevoeliger voor geluid, licht, kleuren, aanraking en extra gevoelig voor drukke bewegingen en scherpe emoties. Daarmee bedoel ik emoties als boosheid, irritatie of paniek. Ik voel me fijn als er rustig wordt gesproken, zonder emoties en bewegingen. Daarentegen kan ik een gesprek niet meer volgen als er luid wordt gepraat, als iemand scherpe emoties uitstraalt of als iemand heel fanatiek aan non verbale communicatie doet.

Het verklaart ook waarom ik regelmatig afwijkend lijk te redeneren. Vanuit mijn standpunt zijn andere mensen overgevoelig voor fysieke pijn, temperaturen, regen, andere fysieke ongemakken en esthetica. Ik vind het moeilijk om daar rekening mee te houden. Ik zal uit mezelf nooit op het idee komen om de verwarming aan te zetten, een paraplu mee te nemen, te kijken wat voor kleren een ander aan heeft of aan te bieden dat iemand moet gaan zitten als hij zijn been heeft gestoten. Intuïtief zal ik bijvoorbeeld wèl zo rustig mogelijk praten, mijn emoties zoveel mogelijk verbergen, effen kleding dragen, niet aandringen als iemand ‘nee’ zegt en anderen met rust laten als ze voor zich uit staren. Zo hoop ik immers dat mensen met mij om gaan.

Naast overprikkeling bestaat er ook zoiets als onderprikkeling. Dat voelt voor mij veel minder heftig, maar blijft ongemakkelijk. Strak zittende kleren, regelmatig knuffelen, extra dekens op mijn lichaam als ik probeer te slapen, zacht geluid van muziek of pratenden mensen en ik heb minimaal één uitdaging nodig. Het is verrassend hoeveel beter ik me daardoor voel.

Mijn gevoel waarschuwt mij inmiddels feilloos voor gevaar tot overprikkeling. Ik vermijd onbekende situaties, drukte, oogcontact en scherpe emoties zoals andere mensen warmte, kou, regen en een zere nek vermijden. Daarbij moet ik accepteren dat er een zekere afhankelijkheid van mijn omgeving is. Mijn kinderen bloeiden op toen ik mijn gedrag aanpaste aan hun prikkelgevoeligheid. Op dezelfde wijze bloei ik op als er weinig prikkels zijn, ik vooraf weet wat ik kan verwachten en ik weet hoe ik me van de situatie kan afzonderen.

Niet iedereen begrijpt overprikkeling of wil daar rekening mee houden. Toch is deze kennis over prikkels voor mij een ‘game changer’. Ik leer bewust keuzes te maken, deze uit te leggen en begrip hiervoor te vragen. Net zo belangrijk is dat ik mijn kinderen kan begrijpen en begeleiden. Omdat zij ook recht hebben op een leven waarin zij op hun eigen manier mee kunnen doen in de maatschappij.

Een nette, Nederlandstalige, opsomming van prikkels vind je op https://sensonate.nl/informatie/welke-prikkels-zijn-er/.

Meer over prikkels en autisme:

• Overprikkeling of een vol hoofd?
• Prikkels en focus
• Waarom mijn autisme vaak onmerkbaar is
• Waarom ik mij steeds autistischer lijk te gedragen
• De keerzijde van structuur en lijstjes